Bình giảng đoạn thơ sau đây trong bài Tây Tiến :...Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói …Sông Mã gầm lên khúc độc hành

     Chín năm kháng chiến chống Pháp với bao gian khổ, hi sinh, mất mát nhưng đã để lại một dấu son chói lọi trong lịch sử dân tộc. Chín năm kháng chiến ấy tạo ra nhiều giá trị bất hủ và cũng tạo ra nguồn cảm ứng lớn cho thi ca. Nhiều bài thơ ra đời ngay từ những ngày đầu kháng chiến và đi suốt hành trình đánh giặc, tạo nên sức mạnh cho người lính đi tới thắng lợi cuối cùng. Một trong những bài thơ đặc sắc đó là Tây Tiến của Quang Dũng. Bài thơ giàu chất hiện thực nhưng lại dạt dào cảm hứng lãng mạn. Hình ảnh người chiến sĩ hiện lên trong bài thơ vừa hào hùng vừa hào hoa như nhiều người đã nhận xét. Đoạn thơ sau dù chỉ là trích đoạn, cũng cho thấy rất rõ những nét đặc sắc ấy của bài thơ:

 Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói

     Mai Châu mùa em thơm nếp xôi.

....

Áo bào thay chiếu anh về đất

     Sông Mã gầm lên khúc độc hành.

     Bài thơ Tây Tiến có thể chia làm 4 đoạn. Trích đoạn trên bao gồm đoạn 2 và đoạn 3. Đó là những đoạn thơ tái hiện lại hình tượng những con người Tây Bắc trong gian khổ hi sinh vẫn hiên ngang và đẹp một cách hào hoa, thanh lịch.

     Đoạn thơ là bức tranh tuyệt vời mĩ lệ về cảnh và người Tây Bắc. Đoạn sau, những câu còn lại, dựng chân dung người lính Tây Tiến với giọng thơ trầm hùng, bi tráng.

     Nếụ chỉ đọc phần đầu của đoạn trích này ta như lạc vào một thế giới khác: một thế giới bình yên, một xứ sở mà cảnh vật và con người đều đẹp đẽ, mộng mơ như một bức tranh thuốc nước tươi mát. Cái cảm giác no ấm, yên bình gợi lên trong ta trước hết do làn khói lam chiều và mùi hương nếp xôi nồng nàn quyến rũ. Mai Châu, cái địa danh ấy dù ta chưa một lần đặt chân tới, nhưng trờ nên thân thiết biết bao nhờ câu "thơm nếp xôi" và nỗi nhớ không thể không cất lên thành lời của Quang Dũng: "nhớ ôi Tây Tiến...". Tiếp theo, người đọc lại như lạc vào một thế giới của ánh sáng, vũ điệu và âm thanh; một thế giới vừa thực vừa hư, đầy mộng và thơ.

           Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa

Kìa em xiêm áo tự bao giờ

    Khèn lên man điệu nàng e ấp

      Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ

     Có một cái gì đó thật lãng mạn và say đắm trong tâm hồn Quang Dũng khi ông viết những dòng thơ này. Trong ánh lửa đuốc của đêm liên hoan, hình ảnh nàng e ấp trong áo xiêm lộng lẫy và tiếng khèn man điệu khiến nhà thơ thực sự say sưa và kinh ngạc. Hai tiếng kìa em bộc lộ tất cả cái gì ngỡ ngàng; ngỡ ngàng và vui sướng. "Kìa em..” cậu thơ như một tiếng reo vui. Hồn thơ lãng mạn của Quang Dũng như được chắp cánh bởi vẻ đẹp của con người và cảnh vật nơi đây. Một vẻ đẹp vừa mới lạ vừa huyền ảo, xa xôi và có gi đó bí ẩn của một khung cảnh nơi đất lạ, trời xa...Những chữ xiêm áo, man điệu, khèn, hồn thơ gợi lên trong ta cảm giác ấy.

     Nếu như bốn câu thơ trên tràn ngập ánh sáng, âm thanh và vũ điệu thì bốn câu thơ tiếp theo lại giàu chất thơ và chất hoạ. Một chiếc thuyền độc mộc với dáng người mềm mại in trên nền "dòng nước lũ hoa đong đưa". Những bông lau ven bờ bỗng trở nên có hồn và gợi nhớ da diết. Tất cả đều thấp thoáng, mờ ảo trong chiều sương Châu Mộc. Người xưa nói "thi trung hữu họa". Bốn câu thơ của Quang Dũng quả là một bức tranh lụa với những nét vẽ tài hoa, tinh tế và mềm mại lạ thường: khung cảnh nơi đất lạ, trời xa... Những chữ xiêm áo, man điệu, khèn, hồn thơ gợi lên trong ta cảm giác ấy.

           Người đi Mộc Châu chiều sương ấy

Có thấy hồn lau nẻo bến bờ

       Có nhớ dáng người trên độc mộc

     Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa

     Trên cái nền diễm lệ, hào hoa, mềm mại và rất đỗi nên thơ, nên nhạc của núi rừng Tây Bắc, nhà thơ dựng lên tượng đài của người chiến sĩ Tây Tiến có vẻ đẹp thật là bi hùng, bi tráng:

      Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc

Quân xanh màu lá dữ oai hùm

     Nhà thơ không che giấu những gian khổ hi sinh của người lính Tây Tiến. Chỉ có điều những gian khổ khó khăn, những mất mát hi sinh ấy được thể hiện bằng một bút pháp lãng mạn. Qua cách nhìn của nhà thơ, cái Bi bỗng trờ nên cái Hùng, mang đến cho hình ảnh người lính Tây Tiến một vẻ đẹp riêng. Cái sự thực tàn khốc mà đoàn lính Tây Tiến phải chịu đựng: tóc trụi, da xanh ngắt màu lá rừng vì sốt rét, qua con mắt nhà thơ bỗng trở nên lẫm liệt "dữ oai hùm". Cái dáng vẻ ấy cộng với đôi "mắt trừng gửi mộng" tạo nên hình ảnh người lính Tây Tiến vừa phảng phất gương mặt những trang anh hùng hào kiệt ngày xưa vừa như nét hận cửu nguyên sơ, phú bẩm của lớp trẻ trai "chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh" thời đánh Pháp, lại vừa như hạn vết tàn phá của thuỷ tận sơn cùng nơi rừng thiêng nước độc mà người chiến sĩ đã từng qua. (Nguyễn Đình Thi - Tây Tiến, đường lên heo hút, nỗi nhớ chơi vơi - Tiếng nói tri âm, T2, NXB Trẻ 1996)

     Cái đẹp hào hùng, bi tráng của người chiến sĩ Tây Tiến còn được nhà thơ ghi lại bằng những dòng thơ thật trang trọng khi nói về những mất mát hi sinh:

   Rải rác biên cương mồ viễn xứ

          Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh

Áo bào thay chiếu anh về đất

     Sông Mã gầm lên khúc độc hành.

     Người lính Tây Tiến ngã xuống không một manh chiếu bọc thân, nhưng trong tâm hồn nhà thơ, các anh lại được bọc trong những chiếc áo bào chói lọi. Những nấm mồ người lính nằm rải rác biên cương, nơi rừng hoang biên giới bỗng trở thành những nấm mồ tôn nghiêm nhờ những từ Hán Việt cổ kính trang trọng: biên cương, viễn xứ... Đoạn thơ kết thúc bằng tiếng gầm dữ dội và đầy uất hận của dòng sông Mã. Đó cũng là khúc nhạc bi hùng của núi rừng Tây Bắc như nói lời vĩnh biệt tiễn đưa những người không hẹn ước từ mùa xuân năm ấy còn vọng mãi đến bây giờ, cũng chính là tiếng lòng của những người lính Tây Tiến còn sống nguyện trả thù cho đồng đội mình.

     Tiếng “gầm” ấy đã tạo nên sức mạnh phi thường, vang lên trong tâm thức người lính, thôi thúc họ chiến đấu đến ngày toàn thắng. Và còn mãi trong lịch sử dân tộc một binh đoàn Tây Tiến anh hùng, còn mãi trong lòng người đọc người lính Tây Tiến hào hoa mà anh dũng tuyệt vời.