1. Chuyển hóa vật chất và năng lượng
- Mọi hoạt động sống của cơ thể đều gắn chặt với hoạt động của các tế bào và đều cần năng lượng.
Ví dụ:
+ Cây xanh quang hợp tạo ra chất hữu cơ và tích lũy năng lượng.
+ Người và động vật lấy chất hữu cơ trực tiếp từ thực vật hoặc động vật ăn thực vật để xây dựng cơ thể, tích lũy và sử dụng năng lượng cho hoạt động sống.
Sơ đồ chuyển hóa vật chất và năng lượng
- Trong tế bào, quá trình trao chất gồm:
+ Biến đổi các chất đơn giản → chất đặc trưng có cấu trúc phức tạp và tích lũy năng lượng.
+ Oxi hóa các chất phức tạp → chất đơn giản và giải phóng năng lượng.
→ Quá trình chuyển hóa vật chất và năng lượng.
- Quá trình trao đổi chất ở tế bào gồm 2 quá trình đồng hóa và dị hóa:
+ Đồng hóa là quá trình tổng hợp từ các nguyên liệu đơn giản sẵn có trong tế bào thành những chất đặc trưng của tế bào và tích lũy năng lượng trong các liên kết hóa học.
Phương trình: các chất đơn giản → các chất phức tạp + năng lượng (trong các liên kết hóa học).
+ Dị hóa là quá trình phân giải các chất được tích lũy trong quá trình đồng hóa → các chất đơn giản, bẻ gãy các liên kết hóa học → giải phóng năng lượng → cung cấp cho mọi hoạt động sống của tế bào.
- Tỉ lệ đồng hóa và dị hóa khác nhau phụ thuộc:
+ Lứa tuổi: ở trẻ em đồng hóa > dị hóa. Ở người lớn ngược lại.
+ Thời điểm lao động: dị hóa > đồng hóa. Lúc nghỉ ngơi thì ngược lại.
2. Chuyển hóa cơ bản
- Khi nghỉ ngơi, cơ thể vẫn tiêu hao năng lượng để duy trì các hoạt động cơ bản như: hoạt động của tim, hô hấp và duy trì thân nhiệt.
- Chuyển hóa cơ bản là năng lượng tiêu dùng khi cơ thể nghỉ ngơi hoàn toàn. Đó là năng lượng duy trì sự sống được tính bằng kJ trong 1 giờ đối với 1 kg khối lượng cơ thể.
=> Ý nghĩa: người ta xác định được 1 tháng chuyển hóa cơ bản của các lứa tuổi khác nhau ở trạng thái bình thường. Sau khi kiểm tra chuyển hóa cơ bản ở một người và so sánh với thang chuẩn → chẩn đoán tình trạng bệnh lí của người đó.
3. Điều hòa sự chuyển hóa vật chất và năng lượng
- Sự chuyển hóa vật chất và năng lượng của cơ thể phụ thuộc vào 2 cơ chế:
+ Sự điều khiển hệ thần kinh: các trung khu ở não bộ điều khiển trao đổi gluxit, lipit, nước, muối khoáng và tăng giảm nhiệt độ cơ thể.
+ Các hoocmon do tuyến nội tiết tiết ra: insulin, glucagon.
Sơ đồ tư duy chuyển hóa vật chất và năng lượng:
